نکات گیاهپزشکی و ملاحظات تخصصی سرشاخهکاری در باغهای مرکبات
تحلیل علمی و کاربردی تکنیک سرشاخهکاری توسط عضو هیأت علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری به مناسبت هفته پژوهش
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مرکبات و میوه های نیمه گرمسیری، به مناسبت هفته پژوهش دکتر سید مهدی بنی هاشمیان عضو هیات علمی این پژوهشکده، در گفتگویی تخصصی به بررسی جامع تکنیک سرشاخه کاری به عنوان یکی از روش های اصلی اصلاح، بازسازی و جوان سازی باغ های مرکبات کشور پرداخت. وی ضمن اشاره به اهمیت روزافزون مدیریت بهینه باغ ها در شرایط تغییرات اقلیمی، خسارت آفات، کاهش عملکرد و فرسودگی ارقام قدیمی، بر ضرورت اجرای استانداردهای بهداشتی در فرایند پیوند و بازسازی تاکید کرد.
دکتر بنیهاشمیان با اشاره به نتایج طرح تحقیقاتی تهیه شناسنامه سلامت ارقام مهم تجاری مرکبات کشور نسبت به بیماریهای مهم قابل انتقال با پیوند مرکبات توضیح داد: یافته های این پژوهش نشان داد که پیوند سرشاخه، یکی از پرکاربردترین و سریع ترین روش های جوان سازی باغ ها و تغییر رقم محسوب می شود.
وی با تشریح اهمیت سرشاخه کاری در مدیریت باغ ها گفت: این روش امکان تغییر رقم، افزایش کیفیت میوه، بازیابی عملکرد باغ های کم بازده، احیای درختان خسارت دیده و حتی هماهنگ سازی باغ ها با نیازهای بازار را فراهم می کند. پیوند می تواند روی تنه یا شاخه های اصلی و در زمان مناسب فصل، پیش یا پس از هرس درخت انجام شود. استفاده صحیح از انواع پیوند جوانه یا شاخه، یکی از مهارت های کلیدی در موفقیت این عملیات است.
او تاکید کرد: یکی از چالش های عمده این روش، انتقال عوامل بیماریزا از طریق ابزار آلوده یا پیوندک ناسالم است. این عوامل گاهی سال ها بدون بروز علائم مشخص در بافت گیاه باقی می مانند و همین موضوع تشخیص آنها را دشوار میکند. برخی از ویروسها و ویروییدها به صورت مکانیکی از طریق چاقوی پیوند، قیچی هرس و حتی هنگام برداشت میوه منتقل میشوند. شماری دیگر نیز از طریق حشرات ناقل از جمله پسیل آسیایی مرکبات، شتهها و تریپسها گسترش مییابند. کنترل این بیماریها هیچ آفتکش اختصاصی ندارد و تنها راه معتبر، رعایت اصول دقیق بهداشت گیاهی است.
دکتر بنی هاشمیان در بخش دیگری از سخنان خود به شرایط انتخاب درخت مناسب برای انجام سرشاخهکاری اشاره کرد و توضیح داد: درختانی که ظاهر سالم، شاخوبرگ شاداب، پوست طبیعی و بدون علائم زوال دارند، بهترین گزینه برای پیوند هستند. انجام پیوند روی درختانی که دچار سرخشکیدگی، زردی عمومی، پوسیدگی تنه، تغییر شکل شدید یا ضعف عمومی هستند، نه تنها بازدهی ندارد بلکه باعث اتلاف وقت، هزینه و نیروی انسانی میشود.
او افزود: تهیه پیوندک سالم و استاندارد از اصلیترین الزامات این فرایند است. منابع تامین پیوندک باید نهالستانها و مراکز معتبر، دارای مجوز رسمی و تحت نظارت دقیق سلامت گیاهی باشند. این مراکز باید از درختان مادری عاری از بیماری، فاقد علائم ویروسی و محافظتشده در برابر حشرات ناقل نگهداری کنند. در صورتی که پیوندک مستقیماا از باغات تهیه شود، شاخههای نیمهخشبی از درختان پررشد، تغذیهشده و فاقد هرگونه علائم بیماری باید انتخاب شود. استفاده از پیوندک درختان زرد، پاکوتاه، سرخشکیده یا دارای علائم تنه، برگ یا میوه اکیداً ممنوع است. برای حذف آلودگیهای سطحی احتمالی، پیوندکها باید در محلول بسیار رقیق سفیدکننده خانگی همراه با چند قطره مایع ظرفشویی و با برس نرم شستشو داده شوند. پس از آبکشی کامل، پیوندکها باید بلافاصله خشک شده، در کیسه تمیز بستهبندی و تا زمان پیوند در دمای مناسب یخچال نگهداری شوند.
عضو هیأت علمی پژوهشکده مرکبات و میوههای نیمهگرمسیری تاکید کرد: ابزار پیوند و هرس از مهمترین عوامل انتقال بیماریها هستند. چاقو، قیچی و اره باید قبل و بعد از هر استفاده با محلول سفیدکننده خالص یا رقیق شده یک قسمت سفیدکننده در چهار قسمت آب ضدعفونی شوند. پس از ضدعفونی نیز ابزار باید کاملاً خشک گردد تا از آسیب بافت گیاه جلوگیری شود. این اقدام باید برای هر درخت تکرار شود و استفاده از ابزار مشترک بدون ضدعفونی، از اصلیترین خطاهای رایج در باغها است.
دکتر بنیهاشمیان درباره نحوه صحیح انتخاب محل پیوند توضیح داد: یکی از دلایل شایع گسترش پوسیدگیهای قارچی و بروز بیماری گموز در درختان پیوند شده، انتخاب ارتفاع نامناسب برای محل پیوند است. رعایت ارتفاع استاندارد حداقل ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر بالاتر از سطح خاک ضروری است تا از تماس مستقیم آب آبیاری و رطوبت خاک با محل پیوند جلوگیری شود. همچنین باید محل پیوند با شیب حدود ۲ درصد قطع شود تا تجمع آب در اطراف زخم پیوند رخ ندهد. استفاده از چسب باغبانی مناسب و پوششدهی صحیح نیز نقش مؤثری در جلوگیری از نفوذ رطوبت و قارچها دارد.
وی افزود: مراقبت از درخت پس از انجام پیوند نقش تعیینکنندهای در موفقیت عملیات دارد. درختان پیوند شده باید در برابر گرمای شدید محافظت شوند. در پیوندهای تاجی، قرار دادن درخت زیر سایبان بهمدت حداقل یک ماه توصیه میشود تا از خشکیدگی پیوند جلوگیری گردد. پس از اطمینان از گرفتن پیوند، باید نوار نایلونی و شاخههای ناخواسته حذف شوند تا انرژی گیاه به رشد شاخه پیوندی اختصاص یابد. همچنین تغذیه مناسب و انجام بهموقع سمپاشی، علاوه بر تضمین رشد کافی، نقش مهمی در جلوگیری از خسارت آفات و ناقلین بیماریهای ویروسی و شبهویروسی دارد.
دکتر بنیهاشمیان در پایان تاکید کرد، پیوند سرشاخه، یکی از پرکاربردترین و سریع ترین روش های جوان سازی باغ ها و تغییر رقم محسوب می شود، در صورت اجرا بدون رعایت ملاحظات علمی و بهداشتی، میتواند به یکی از مسیرهای ماندگار انتقال بیماریهای ویروسی، ویروییدی، باکتریهای آوندی و عوامل ناشناخته شبهویروسی تبدیل شود. از اینرو، انجام این روش تنها در شرایطی قابل توصیه است که سلامت پایه و رقم پیوندی کاملاً تأیید شده باشد.
