اطلاعیه پیش آگاهی پژوهشکده مرکبات و میوه‌های نیمه‌گرمسیری جهت کاهش خسارت برف و تنش یخبندان در باغ‌های مرکبات 

نکات فنی محافظت از درختان مرکبات قبل از تنش یخبندان

انتخاب ارقام زودرس

برخی از ارقام مرکبات زودرس بوده که قبل از وقوع احتمالی یخبندان قابل برداشت هستند که از جمله این موارد می‌توان به ارقام زودرس نارنگی انشو، پرتقال ناولینا و غیره اشاره داشت. پرتقال نیوهال نیز جزء ارقام زودرس محسوب می‌گردد، ولیکن دارای خاصیت انبارمانی ضعیف است که باید مد نظر قرار گیرد.

عدم کاشت ارقام حساس

از کاشت ارقام حساس به یخبندان مانند ارقام لیمو و پرتقال دیررس همچون والنسیا در مناطق مستعد یخبندان باید ممانعت شود.

مکان یابی مناسب باغ

عموماً احداث باغ در دامنه نسبت به دشت، خطر یخبندان در مرکبات را کاهش می‌دهد.

احداث بادشکن

در مواردی که تنزل دما از نوع انتقالی باشد. احداث بادشکن در مسیر بادهای موسمی می‌توان تا حدی از اثرات مخرب تنش یخبندانی انتقالی در مرکبات، بکاهد. بر این اساس در مواردی که با یخبندان تشعشی مواجه باشیم، نیاز به تهویه هوا و زیر و رو سازی هوای باغ است که ضرورتی در ایجاد بادشکن نیست.

برداشت میوه قبل از تنش یخبندان

قبل از بروز تنش یخبندان و بارش برف، میوه مرکبات برداشت گردد.

تغذیه درختان

تعادل عناصر غذایی در درختان مرکبات بر پایداری آنها در برابر تنش‌های محیطی غیر زنده تاثیرگذار است. لذا علاوه بر تغذیه معمول در درختان مرکبات، توجه به تامین برخی از عناصر غذایی همچون ترکیبات حاوی عناصر کلسیمی، پتاسیمی و اسیدهای آمینه می‌تواند بر ایجاد مقاومت آنها در برابر تنش‌های غیر زنده محیطی موثر باشد. لازم به ذکر است که این تغذیه باید در طی رشد گیاهان انجام پذیرد تا بر مقاوم‌سازی آنها در برابر تنش‌های محیطی همچون یخبندان تاثیرگذار گردد.

جلوگیری از شکست شاخه درختان مرکبات ناشی از نشست و سنگینی برف

برای پیشگیری از شکستگی شاخه‌های اصلی و تاج درختان ناشی از سنگینی برف (شکل‌هاي 1 و2)، در زمان تربیت نهال (در سال‌های اولیه رشد و استقرار در باغ) سعي شود که سه تا چهار شاخه اصلی که برای شکل‌دهی تاج انتخاب می‌گردند، از یک نقطه تنه منشعب نباشند. در سال‌های بعد نیز با سبک‌سازی تاج از طریق هرس و حذف شاخه‌های خشک، نرک (شکل 3) و هم‌چنين بکارگیری قیم (شکل 4)، از شکستگی ممانعت شود.

این نکته قابل ذکر است که تعدادی از درختان مرکبات همچون ارقام نارنگی انشو به دلیل داشتن تاج باز و شاخه‌های خمیده در مقابل نشست برف و شکستگی شاخه، مشکل چندانی ندارند. در حالی که برخی از ارقام به دلیل داشتن تاج فشرده (همچون نارنگی پیج) یا افراشته (یونسی) و حتی پرتقال تامسون ناول نسبت به شکستگی شاخه ناشی از سنگینی برف، حساس هستند که باید در قیم‌گذاری و مراقبت آنها توجه بیشتری داشت.

جلوگیری از شکستگی نهال‌های گلدانی

باغدارانی که اقدام به تولید نهال‌های گلدانی (دارای قابلیت جا‌به‌جایی) در فضای آزاد می‌نمایند در صورت پیش‌بینی بارش برف و بروز يخ‌بندان توصیه مي‌شود، نهال را بصورت خوابیده روی زمین قرار داده تا گیاهان مربوطه در زیر برف مدفون و در نتیجه از برگ سوزی يخ‌بندان و شکستگی شاخه (ناشی از سنگینی برف) محافظت گردند (شکل 5).

ممانعت از ترک خوردگی تنه درختان و نهال‌های جوان

به منظور جلوگیری از ترک خوردگی تنه درختان، سفید کردن تنه درختان از محل طوقه با دوغاب آهک (4 کیلو در یک بشکه 200 لیتری) یا کائولین پنج درصد توصیه می‌گردد. به غیر از راهکار اشاره شده استفاده از پوشش دور تنه با کاه و کلش، فوم یا گونی (از ارتفاع 15 سانتیمتری از سطح زمین) نیز برای جلوگیری از ترک خوردگی تنه قابل توصیه است که بعد از رفع خطر یخبندان، باز نمودن پوشش تاکید می‌شود (شکل6).

حذف علف هرز

علف‌های هرز به عنوان میزبان ثانویه دارای میكراورگانیسم‌هایی هستند که این میكروارگانیسم‌ها می‌توانند در وقوع هستک‌های یخ و افزایش خسارت يخ‌بندان در مرکبات تاثیرگذار باشند. از طرفی دیگر در مناطق شمالی دیده شده است که عدم حذف علف‌های هرز افزایش تراکم حلزون در باغ و تجمع آنها در فضای بین فوم و تنه نرکها را به همراه داشته که در بروز خسارت بیشتر توسط این آفت (تغذیه از برگها و ساقه‌های جوان) تاثیرگذار بوده (شکل 7) که در مدیریت باغداری مرکبات باید مورد توجه قرار گیرد.

آبیاری خاکهای سبک

در باغ‌هایی با خاک‌های سبک ماسه‌ای، تامین رطوبت مناسب بستر می‌تواند در محافظت ریشه درختان از خطر یخبندان موثر باشد.

نکته مهم

در زمان بروز تنش يخ‌بندان هیچگونه محلول‌پاشی توصیه نمی‌شود.

پیشنهاد می‌شود، در زمانی که بروز یخبندان تشعشی در شب وجود دارد از کنار زدن برف روی درختان (در صورت عدم وجود خطر شکستگی تاج) ممانعت شود.

توصیه به باغداران بعد از يخبندان

1- دفن میوه‌های ریزش یافته.

2- در فصل زمستان بعد از بارش سنگین برف شاخه‌های شکسته از باغ خارج و در بهار سال بعد نیز با گرم شدن هوا و رفع خطر یخبندان، شاخه‌های خشک شده شناسایی و با استفاده از ابزار ضدعفونی شده و زدن چسب پیوند روی محل برش (شکل 8)، حذف می‌گردند (شکل 9).

3- به نسبت درصد شاخه‌های از بین رفته درختان، از میزان کودهای شیمیایی مورد نیاز آن کاسته و مقدار قابل توصیه نیز، حداقل در سه نوبت (نیمه دوم اسفند، نیمه دوم اردیبهشت و نیمه دوم خرداد) بکار برده شود. ضمناً انجام دو مرحله محلول‌پاشی (پس از ریزش گل‌ها و در تیر ماه) با کودهای حاوی عناصر روی، مس، آهن و منگنز نیز قابل توصیه است.